TJOD (TÜRK JİNEKOLOJİ VE OBSTETRİK DERNEĞİ) GÖRÜŞÜ: GEBELİKTE PARASETAMOL KULLANIMI VE GÜVENLİĞİ
Eylül 2025’te ABD’de gündeme gelen açıklamalar, gebelikte parasetamol (asetaminofen) kullanımının çocuklarda otizm spektrum bozukluğu (OSB) ve dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) riskini artırabileceğine dair küresel ölçekte tartışma başlatmıştır. ABD Başkanı Donald Trump’ın, ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) yetkilileri ve bazı sağlık otoriteleriyle birlikte yaptığı açıklamalarda parasetamolün gebelikte “yüksek oranda otizm riski” ile ilişkilendirildiği iddia edilmiş; bu söylemler medya aracılığıyla geniş kitlelere ulaşmıştır1.
Bu gelişmeler, anne adayları ve sağlık çalışanları arasında ciddi bir kafa karışıklığına yol açmıştır. Ancak iddialar, metodolojik sınırlılıkları olan gözlemsel çalışmalara dayanmaktadır. Buna karşın, güçlü tasarıma sahip büyük ölçekli kardeş kontrollü kohort çalışmalarında gebelikte parasetamol kullanımı ile nörogelişimsel bozukluklar arasında nedensel bir ilişki bulunmamıştır.
TJOD (Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği) Önerisi
Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği olarak;
- Parasetamolün gebelikte ateş ve ağrı tedavisinde birinci basamak ilaç olarak kullanılmaya devam etmesi gerektiğini,
- İlacın en düşük etkili doz ve en kısa süre prensibine uygun kullanılmasının önemini,
- Uzun süreli ve gereksiz kullanımından kaçınılması gerektiğini,
- Gebelerin ilaç kullanımı konusunda mutlaka hekimlerine danışmaları gerektiğini vurgulamaktayız.
Klinik Bağlam ve Risk- Yarar Dengesi
Parasetamolün gebelikte kullanımını gereksiz yere kısıtlamak, anne ve bebek sağlığı açısından ciddi riskler doğurabilmektedir:
- Tedavi edilmeyen ateş: İlk trimesterde düşük, nöral tüp defekti, yarık damak ve kardiyak anomaliler; ileri haftalarda erken doğum ve intrauterin gelişme geriliği gibi riskleri arttırdığı bilinmektedir2,3.
- Tedavi edilmeyen ağrı: Anne adayında hipertansiyon, anksiyete ve depresyon gelişimine yol açtığı; maternal fizyolojik dengenin bozulmasının fetüs üzerinde olumsuz etki yaratabilmektedir4.
- Alternatiflerin kısıtlılığı: NSAİİ (nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar), özellikle 2. ve 3. trimesterde fetotoksisite riskleri nedeniyle, parasetamole kıyasla güvenli bir seçenek değildir5.
Dolayısıyla parasetamol, gebelikte ateş ve ağrı tedavisinde hem güvenilir hem de pratik olarak en uygun farmakolojik seçenek olmaya devam etmektedir. Doğru dozda ve hekim gözetiminde kullanıldığında, yalnızca anne sağlığının korunmasına değil, aynı zamanda fetal gelişimin güvence altına alınmasına da önemli katkı sağlamaktadır.
Bilimsel Kanıtların Özeti
Gebelikte parasetamol kullanımı ile nörogelişimsel bozukluklar arasındaki olası ilişki, son yıllarda birçok gözlemsel çalışmada tartışılmış olsa da, mevcut literatürün en güçlü verileri bu iddiaları desteklememektedir.
2024 yılında Journal of the American Medical Association (JAMA)’da yayımlanan ve 1995–2019 yılları arasında doğan 2,48 milyon çocuğu içeren İsveç ulusal kohort çalışması, bu alandaki en kapsamlı ve metodolojik açıdan en güvenilir araştırmadır6. Kardeş kontrollü analiz yöntemini kullanarak genetik ve ailevi faktörlerin etkisini ortadan kaldıran bu çalışma, prenatal parasetamol kullanımı ile otizm (HR 0,98; %95 GA 0,94–1,02), dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (HR 0,98; %95 GA 0,95–1,01) veya zeka geriliği (HR 1,01; %95 GA 0,96–1,07) arasında anlamlı bir ilişki göstermemiştir. Bu yöntem, gözlemsel araştırmalarda en sık karşılaşılan “genetik ve ailevi faktörler” sorununu ortadan kaldırarak nedensellik değerlendirmesi açısından altın standart kabul edilmektedir.
Bu yaklaşımın gücü, otizmli çocukların kardeşlerinde otizm tanısı alma olasılığının yaklaşık %20 olması gerçeğiyle daha da pekişmektedir7. Nitekim klasik istatistiksel modellerde marjinal düzeyde artmış risk oranları (HR 1,05–1,07) görülürken, kardeş kontrollü analizlerde bu ilişkiler tamamen ortadan kalkmıştır. Bu bulgu, daha önce rapor edilen ilişkilerin büyük olasılıkla genetik ve ailevi faktörlerden kaynaklandığını, nedensel bir bağ bulunmadığını göstermektedir. Ayrıca Japonya’da 200 binden fazla çocuğu kapsayan popülasyon temelli bir çalışma da benzer şekilde kardeş karşılaştırmalı analizler kullanmış ve gebelikte parasetamol kullanımı ile otizm arasında bir ilişki saptamamıştır. Bu sonuçlar, İsveç bulgularının bağımsız bir kohortta da teyit edildiğini göstermektedir8.
56 yayının tarandığı, 9 özgün çalışmanın ve 3 meta-analizin incelendiği kapsamlı derlemede, parasetamol ile dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu veya otizm spektrum bozukluğu arasında klinik açıdan anlamlı bir risk artışı olmadığı, özellikle kardeş kontrollü analizlerde önceki pozitif sinyallerin ortadan kalktığı gösterilmiştir. Çalışma, mevcut kanıtların klinik kılavuz değişikliğini gerektirmediği sonucuna varmıştır9. De Felice ve arkadaşları10, nörogelişimsel bozuklukların çevresel kimyasallara, genetik yatkınlığa, epigenetik değişikliklere ve sosyoekonomik faktörlere bağlı çok faktörlü bir etiyolojiye sahip olduğunu vurgulamıştır. Bu çerçevede, tek bir ajanın (ör. parasetamol) otizm spektrum bozukluğu veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğuna doğrudan neden olduğu iddialarının bilimsel olarak zayıf olduğu belirtilmektedir.
Son dönemdeki tartışmaların temelini oluşturan Prada ve arkadaşlarının 2025 yılında yayımladığı derleme11, gebelikte parasetamol kullanımının çocuklarda otizm ve dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu riskini artırabileceği sonucuna varmıştır. Ancak kapsamlı görünmesine karşın bu çalışmada ciddi metodolojik sorunlar bulunmaktadır. Derlemede kullanılan çalışmaların önemli bir kısmı, parasetamol maruziyetini annelerin kendi beyanına dayalı olarak topladığı için hatırlama yanlılığına (recall bias) açıktır. Ayrıca parasetamol kullanımına ilişkin doz, süre ve gebelik haftası bilgileri çoğu zaman ayrıntılı şekilde rapor edilmemiştir; bu da olası bir doz–yanıt ilişkisi ya da kritik maruziyet döneminin belirlenmesini imkânsız hale getirmektedir. Çocuklarda nörogelişimsel gelişim farklı ölçütlerle değerlendirilmiş; ebeveyn veya öğretmen anketleri, farklı ölçekler ve tanımlar kullanılmıştır. Bu heterojenlik, sonuçların güvenilirliğini zayıflatmakta ve meta-analitik özetlerin yanlış yönlendirici olmasına yol açmaktadır. Dahası, genetik ve ailevi faktörler, gebelikte ateş veya annenin mevcut sağlık sorunları gibi temel karıştırıcılar yeterince kontrol edilmemiştir. Bildirilen risk artışlarının çoğu küçük (RR 1,1–1,3 düzeyinde) olup bu durumun değerlendirme veya ölçüm hatasından kaynaklanma olasılığı yüksektir. Son olarak, yazarlar arasında daha önce parasetamol üreticilerine karşı açılan davalarda bilirkişilik yapmış isimlerin bulunması çıkar çatışması şüphesi yaratmış, bu da çalışmanın tarafsızlığını gölgelemiştir. Tüm bu nedenlerle söz konusu derlemenin bulguları, klinik uygulamayı değiştirecek düzeyde güçlü ve güvenilir bir kanıt niteliği taşımamaktadır.
Uluslararası Otoritelerin Görüşleri
Uluslararası düzeydeki önde gelen kuruluşlar, gebelikte parasetamolün güvenilirliği konusunda ortak bir görüş birliği içindedir. Amerikan Kadın Doğum Derneği (ACOG), İngiliz Kraliyet Kadın Doğum Koleji (RCOG), Uluslararası Jinekoloji ve Obstetrik Federasyonu (FIGO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Kanada Kadın Doğum Derneği (SOGC), Avrupa İlaç Ajansı (EMA) ve Avustralya Terapötik Ürünler İdaresi (TGA) mevcut kanıtların prenatal parasetamol kullanımı ile otizm spektrum bozukluğu (OSB) veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) arasında nedensel bir ilişkiyi desteklemediğini, parasetamolün gebelikte ateş ve ağrı tedavisinde uygun ilk basamak seçenek olmaya devam ettiğini belirtmektedir12-17.
Sonuç
Mevcut en güçlü bilimsel kanıtlar ve uluslararası otoritelerin görüşleri ışığında parasetamol, gebelikte ateş ve ağrı tedavisinde ilk tercih edilmesi gereken ilaç olmaya devam etmektedir. Kullanımda temel prensip, en düşük etkili dozun, en kısa süreyle ve hekim önerisiyle alınmasıdır. Ateş ve ağrının tedavi edilmemesi, parasetamol kullanımından çok daha ciddi anne ve bebek sağlığı riskleri doğurabilmektedir. Şimdiye kadar yapılmış en büyük ve metodolojik açıdan güçlü çalışmalar, gebelikte parasetamol kullanımı ile otizm spektrum bozukluğu veya dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu arasında nedensel bir ilişki göstermemiştir. Buna karşın, metodolojik açıdan güçlü bilimsel çalışmalarca desteklenmeyen spekülatif iddialar gebelerde gereksiz kaygı ve endişe yaratmakta, sağlık çalışanlarında ise kafa karışıklığına yol açmaktadır. Obstetrik uygulamalar kanıta dayalı tıp ilkeleri doğrultusunda sürdürülmeli; parasetamolün gebelikte uygun endikasyonlarda, doğru doz ve süreyle kullanıldığında güvenilirliğini koruduğu net biçimde hatırlatılmalı ve hastalara bu güven verilmelidir. Türk Jinekoloji ve Obstetrik Derneği’nin görüşü, parasetamolün gebelikte güvenle kullanılmaya devam edilebileceği, mevcut tartışmaların ise klinik uygulamayı değiştirecek düzeyde bilimsel kanıt sunmadığı yönündedir.
KAYNAKÇA
1) Reuters. Trump links autism to Tylenol and vaccines, claims not backed by science. https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/trump-expected-link-autism-with-tylenol-experts-say-more-research-needed-2025-09-22. Accessed 23 September 2025.
2) Dreier JW, Andersen AMN, Berg-Beckhoff G. Systematic Review and Meta-analyses: Fever in Pregnancy and Health Impacts in the Offspring. Pediatrics [Internet]. 2014 Mar 1 [cited 2025 Sep 24];133(3):e674–88.
3) More, V. S. (2017). Fever in pregnancy and its maternal and fetal outcomes. International Journal of Reproduction, Contraception, Obstetrics and Gynecology, 6(12), 5523–5527. https://doi.org/10.18203/2320-1770.ijrcog20175273
4) Bauer, A.Z., Swan, S.H., Kriebel, D. et al. Paracetamol use during pregnancy — a call for precautionary action. Nat Rev Endocrinol (2021).
5) Dathe, K., Frank, J., Padberg, S., Hultzsch, S., Beck, E., & Schaefer, C. (2022). Fetal adverse effects following NSAID or metamizole exposure in the 2nd and 3rd trimester: an evaluation of the German Embryotox cohort. BMC pregnancy and childbirth, 22(1), 666.
6) Ahlqvist VH, Sjöqvist H, Dalman C, et al. Acetaminophen use during pregnancy and children’s risk of autism, ADHD, and intellectual disability. JAMA 2024;331:1205–14.
7) Ozonoff S, Young GS, Bradshaw J, et al. Familial recurrence of autism: Updates from the Baby Siblings Research Consortium. Pediatrics 2024;154(2):e2023065297. doi 10.1542/peds.2023-065297.
8) Okubo Y, Hayakawa I, Sugitate R, Nariai H. Maternal acetaminophen use and offspring’s neurodevelopmental outcome: A nationwide birth cohort study. Paediatr Perinat Epidemiol 2025: 1–10, https://doi.org/10.1111/ppe.70071.
9) Damkier P, Gram EB, Ceulemans M, Panchaud A, Cleary B, Chambers C, WeberSchoendorfer C, Kennedy D, Hodson K, Grant KS, Diav-Citrin O, Običan SG, Shechtman S, Alwan S. Acetaminophen in Pregnancy and Attention-Deficit and Hyperactivity Disorder and Autism Spectrum Disorder. Obstet Gynecology. 2025 Feb 1;145(2):168-176.
10) De Felice, A., Ricceri, L., Venerosi, A., Chiarotti, F., & Calamandrei, G. (2015). Multifactorial origin of neurodevelopmental disorders: approaches to understanding complex etiologies. Toxics, 3(1), 89-129.
11) Prada D, Ritz B, Bauer AZ, Baccarelli AA. Evaluation of the evidence on acetaminophen use and neurodevelopmental disorders using the Navigation Guide methodology. Environ Health 2025;24(1). doi:10.1186/s12940-025-01208-0.
12) American College of Obstetricians and Gynecologists. (2025, Eylül). Acetaminophen Use in Pregnancy and Neurodevelopmental Outcomes [Practice Advisory]. Erişim adresi: https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/practice-advisory/articles/2025/09/acetaminophen-use-in-pregnancy-and-neurodevelopmental-outcomes
13) Bisson DL, Newell SD, Laxton C. Antenatal and postnatal analgesia. BJOG 2019;126(4):e114–24. Doi: 10.1111/1471-0528.15510.
14) International Federation of Gynecology and Obstetrics. Paracetamol (acetaminophen) use during pregnancy and autism risk: Evidence does not support causal association. 2025. Erişim adresi: https://www.figo.org/paracetamol-acetaminophen-use-during-pregnancy-and-autism-risk-evidence-does-not-support-causal
15) Hutson, J. R., Smith, G. N., Codsi, E., & Garcia-Bournissen, F. (2025, 12 Eylül). SOGC Position Statement on the use of Acetaminophen for Analgesia and Fever in Pregnancy. Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada. Erişim adresi: https://sogc.org/common/Uploaded%20files/Position%20Statements/SOGC%20Position%20Statement%20Acetamenophin_EN_20250911.pdf
16) European Medicines Agency. (2025, 23 Eylül). Use of paracetamol during pregnancy unchanged in the EU. Erişim: https://www.ema.europa.eu/en/news/use-paracetamol-during-pregnancy-unchanged-eu
17) Therapeutic Goods Administration. (2025, Eylül 23). Paracetamol use in pregnancy. Avustralya Hükümeti. Erişim: https://www.tga.gov.au/news/media-releases/paracetamol-use-pregnancy
